دفاعیات عمومی : مسلوب الارادگی (خودکاری روانی)
مستی، اشتباه
دفاع مشروع (دفاع شخصی)
اهداف یا نتایج درس (objective)
در پایان این بخش شما قادر خواهید بود :

1 _ قادر به تشریح و تبیین مفهوم خودکاری روانی (مسلوب الارادگی ) و بررسی تفاوت میان مسلوب الارادگی ناشی از جنون و ناشی از سایر عوامل خواهید بود .( سایر موارد مانند ضربه مغزی و . . . )
2 _ قادر خواهید بود بین جرایم دارای سوء نیت خاص   و جرایم با سوء نیت عام   تفکیک قائل شوید .
3 _ قادر به تعریف مسلوب الارادگی خود ساخته یا ناشی از خود می باشید و همچنین تاثیر آنرا بر مسئولیت کیفری می توانید درک کنید .
4 _قادر خواهید بود قواعد مبنایی و اساسی حاکم بر آثار مستی در ارتباط با الف ) جرایم دارای سوء نیت خاص و   ب) جرایم دارای سوء نیت عام را تشخیص و تبیین کنید .
5 _ شما قادر می شوید نتایج ناشی از به کار گیری رأی کالدول (caldwell) را فرا بگیرید .
6_ شما قادر خواهید شد چگونه قوانین و مقررات راجع به مستی در ارتباط با موضوع دفاع ، از بحث تعریف عناصر جرم فاصله گرفته است . {منظور این است که آیا مستی عنصر روانی را زایل می کند ؟ اگر پاسخ مثبت باشد از این جهت که رکنی از ارکان جرم مفقود است موجب مسئولیت می شود یا نه ؟ یا مستی یکی از دفاعیات است که موجب رفع مسئولیت کیفری می شود بدون آنکه خدشه ای بر عناصر جرم وارد کند ، در حالت اخیر ارکان عناصر جرم فراهم هستند و شخص مجرم تلقی می شود ولی مسئولیت ندارد . }
7_شما می توانید نوع تاثیر مستی ارادی   ناشی از الکل یا داروهای روان گردان  را در مسئولیت کیفری در شقوق زیر از هم تمییز دهید ؛  الف )مستی ارادی ناشی از داروهای غیر مخدر (مجاز و خطرناک ) . ب ) مستی غیر ارادی .
{ در حقوق انگلستان سه نوع مستی وجود دارد ؛ 1 – مستی ارادی ناشی از الکل و داروهای روان گردان (داروهای خطرناک ) . 2 _ مستی ارادی ناشی از سایر داروها . 3_ مستی غیر ارادی}

8 _ شما می توانید اهمیت رابطه بین اشتباه و عنصر روانی را بفهمید .
9 _ قادر خواهید بود تشخیص دهید در چه زمانی برای آنکه اشتباه بر مسئولیت کیفری تاثیر بگذارد ضروری است که اشتباهی معقول باشد .
{در حقوق انگلیس تاکید بر آن است که اشتباه در صورتی مسئولیت کیفری را رفع می کند که معقول باشد .}
10 _ قادر به توصیف و تبیین تاثیر جهل به قانون  بر مسئولیت در حقوق مدنی همینطور در حقوق کیفری خواهد بود .  
11 _ {در حقوق انگلیس دفاعیات کیفری که متهم به آنها استناد می کند از حیث مبنای مشروعیت دو دسته اند : برخی دفاعیات قانونی هستند و دسته دوم دفاعیات مبتنی بر حقوق عرفی هستند . }
یکی از اهداف این بخش بررسی شرایط اساسی به کار گیری دفاعیات قانونی و دفاعیات مبتنی بر کامن لاو در مواردی همچون دفاع از خود   و پیشگیری از جرم  است .
12 _ شما می توانید مفهوم فشار یا نیروی معقول  را تبیین کنید .
13 _ قادر به تحلیل اینکه چگونه اشتباه دفاع از خود را منتفی می کند ، یا تحت تاثیر قرار می دهد خواهید شد .

مقدمه (introduction)

ما می خواهیم برخی از دفاعیات را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم که اگر یک تفسیر مضیقی   از آنها داشته باشیم آنها بطور کلی دفاع محسوب نمی شوند . چرا که بیشتر این دفاعیات معمولا در پرونده هایی مطرح می شوند که دادستان   به علت آنکه متهم تحت تاثیر اشتباه در شرایط و اوضاع و احوال جرم و یا به علت این که مست بوده است و یا از آن جهت که فاقد اراده بوده و دارای عنصر روانی نمی باشد دادستان قادر به اثبات عناصر جرم   نیست. { منظور نویسنده این است که دفاعیات مورد بحث مخصوصا مستی ، اشتباه و مصلوب الارادگی ، موجب اختلال در رکن روانی جرم می شود و وقتی رکن روانی جرم را زایل بکنند دیگر عمل جرم نیست تا بتوان این موارد را به عنوان دفاع مطرح کرد } با این حال رویه این است که آنها را دفاع تلقی می کنند ، چرا که متهم معمولا از طرف دادستان موظف به ارائه دلایل معتبر   برای اثبات آنها می شود .

{ نویسنده می گوید اینها را باید دفاع تلقی کرد چرا که در مرحله تحقیق و محاکمه ابتدا متهم برای رفع مسئولیت از خود به آنها متوسل می شود و بعد دادستان از او می خواهد که دلایل معتبر ارائه کند ، بنابراین دفاع محسوب می شوند اما اگر تفسیر مضیق را بپذیریم و معتقد باشیم که در این موارد رکن روانی جرم از بین می رود پس متهم موظف به اقامه دلیل نیست زیرا دادستان باید عناصر جرم را ثابت کند به بیان دیگر چون بار اثبات این موارد بر عهده متهم است پس دفاع محسوب می شود .} به بیان دیگر متهم باید یکسری دلایل کافی مبنی بر برخورداری از شرایط دفاع را ارائه نماید و آن دلایل به نحوی باشند که یک هیئت منصفه معقول با استماع آن دلایل دچار یک شک معقول در این خصوص شوند که آیا عناصر جرم موجود هستند یا نه ؟ همین که متهم چنین دلایل و شواهدی را ارائه کرد بار اثبات اینکه بدون شک رکن روانی و سایر عناصر جرم موجود هستند و بر اثر مستی ، اشتباه ، و یا مسلوب الارادگی بی اثر نگردیدند به عهده دادستان قرار می گیرند . این شرایط متعارف و مبنایی دفاعیات عمومی است ولی جنون همانگونه که بعدها خواهیم دید از این قاعده مستثنی است . {در حقوق انگلستان جنون را از سایر دفاعیات ممتاز کردند و حکم مستقلی را برای مجنون مجرم مبنی بر بازداشت تا رفع خطر ارتکاب جرم مجدد برای او در نظر گرفتند حتی اگر بی اختیار باشد ، علت این است که در حالت جنون ، مجنون تحت تاثیر جنون خود ، جرم را مرتکب می شود و جنون یک وضعیت مستمر است و تا استمرار جنون ، مجنون می تواند برای جامعه خطرناک باشد ولی در مستی و بی اختیاری ناشی از ضربه مغزی ، اینها استثنایی هستند و یا همین دفاع مشروع ، که فرد برای جامعه خطرناک نیست .}

مسلوب الارادگی (خود کاری روانی )Automatism  

اینکه عمل متهم باید ارادی باشد یکی از شرایط ضروری مسئولیت کیفری است ، گفته شده است که اگر اعمال متهم غیر ارادی باشند دیگر کاملا اشتباه است که آنها را عمل توصیف کنیم (یک اسم بی مسما است ) . جوهر یک رفتار یا عمل این است که باید حرکات ماهیچه های انسان (متهم) توسط خود آگاه   او خواسته و هدایت شده باشند که این بحث را شما به خاطر دارید که در بحث عنصر مادی مطرح کردیم .به همین خاطر است که اغلب نویسندگان دانشگاهی دفاع مسلوب الارادگی را به این ترتیب تفصیل و معنی می کنند که در حقیقت در صورت وجود شرایط مسلوب الارادگی دیگر متهم مرتکب رکن مادی نشده است . بر این اساس پس مدعای   بحث بی اختیاری خیلی عمیق تر از انکار رکن روانی است و این دفاع حتی باید برای جرایمی که بطور کلی نیازمند رکن روانی نیستند هم قابل استناد باشند. {در این قسمت نویسنده تاکید زیادی بر اهمیت دفاع بی اختیاری دارد و می گوید که دفاع بی اختیاری نه تنها رکن روانی که رکن مادی جرم را هم زایل می کند و از این جهت معتقد است حتی در جرایمی که اساسا نیاز به رکن روانی ندارند مثل مسئولیت بدون تقصیر یا جرایم آلودگی محیط زیست و جرایم مادی صرف یا صدور چک بلا محل هم در دسترس  می باشد } دادگاه ها باید نظر قطعی خود را در موضوع اعلام کنند اما بسیار محتمل است (بسیار قوی است) که دادگاه تمایل به توسعه قلمرو مسلوب الارادگی به تمام جرایم حتی آنها که نیاز به رکن روانی ندارند دارد .

مسلوب الارادگی چیست ؟ (what is automatism?)

جوهره دفاع مسلوب الارادگی این است که عمل بوسیله ماهیچه ها (اعضا و جوارح متهم) انجام شده اما در زمان وقوع عمل ، اعضا و جوارح او تحت مهار یا هدایت روان خود آگاه (ذهن هوشیار) او نبوده اند . مهمترین و بهترین مثالهای مسلوب الارادگی عبارتند از ؛ از دست دادن هوشیاری   تکان یا ضربه مغزی   اغمای ناشی از کاهش قند خون   و سایر بیهوشی های موقت   ، همچنین اعمالی که در حال خواب گردی   یا در جریان یک کابوس   انجام می شوند نیز خود مختار هستند .
در دعویT1990 ، واقعیت این بود که متهم توسط شخصی مورد تجاوز به عنف قرار گرفت پس از آن دچار یک اختلال روانی عمیق  وهیجانات روانی شد در این اثنا به تصور اینکه در حال خواب و رویا است یک سری اعمالی را انجام داد و دادگاه عالی  دفاع بی اختیاری را در مورد او صادق داشت .

{ نویسنده در این قسمت در مقام توجیه این مطلب است که اعمال متهم در برخی حالتها و هیجانات روانی از ذهن غیر هوشیار سرچشمه گرفته و بر این اساس با تکیه با اتکا به دفاع بی اختیاری می توان متهم را تبرئه کرد }؛ علت این امر آن است که ذهن هوشیار  ، ضمیر خود آگاه متهم که وظیفه سنجش و تصمیم گیری پیرامون اعمالی است که شخص باید آنها را انجام دهد یا از انجام آنها منصرف شود در چنین شرایطی از آن بخش از روان او که وظیفه مهار ماهیچه ها و اندامهای انسان را دارد گسسته شده  و ارتباط شان قطع می باشد .{ مطابق تحلیل های روان شناختی ، روان انسان در انجام یک رفتار یا انصراف از انجام یک رفتار به دو ترتیب اعمال مدیریت می کند یکی از حیث سنجش منافع و تصمیم گیری پیرامون ارتکاب یا عدم ارتکاب رفتار مثلا شخصی تصمیم به ارتکاب قتل می گیرد در این مرحله در ضمیر خود یک نوع ارزش یابی یا حسابگری کرده و بعد تصمیم به اجرای نقشه خود می گیرد این مرحله اول نحوه مدیریت مغز بر رفتار است اما مرحله دوم مرحله اجرا است یعنی زمانی که ماهیچه ها و اندام های انسان برای ارتکاب جرم شروع به فعالیت می کند در هر دو حالت باید رفتار ناشی از ضمیر خود آگاه و ذهن هوشیار فرد باشد در حالت جنون مغز انسان به طور اتوماتیک و خود کار اندام ها را به سمت انجام یک رفتار هدایت می کند مثل وارد آوردن ضربه به یک شیء یا شخص  ، همانطور در حالت مستی منتهی به مسلوب الارادگی نمی توان گفت مغز هیچ کنترلی بر رفتار ندارد مغز در چنین شرایطی مدیریت ناخودآگاه بر رفتار دارد .}

دفاع بی اختیاری همچنین ممکن است در مورد برخی رفتارهایی که در حال هوشیاری انجام می شوند صادق باشد ، از قبیل یک عکس العمل ناگهانی یا یک عمل بازتابی   مثلا کسی به طور ناگهانی یک صحنه مخوف و ترسناکی را برای دیگری ایجاد کند . { صدای مهیبی از خود نشان دهد و یا به وسایل ترسناکی خود را گریم کند و بر فرد غافلی وارد شود .} واکنش ناگهانی یک واکنش غیر ارادی است {مثل فریاد زدن و در رفتن از محل } ، رفتارهای ناشی از حمله صرع  (تشنج )  یا حتی عطسه کردن   { نویسنده می گوید این رفتارها ممکن است انسان در حالیکه هوشیار است از او سر بزند یعنی اختلال روانی ندارد و مست نیست ولی چنین رفتاری از او سر می زند ، البته یک شرط برای غیر ارادی تلقی کردن چنین رفتارهایی ضرورت دارد و آن اینست که این رفتارها را نباید ذهن هوشیار انسان خواسته باشد برخی از مبتلایان صرع اگر داروی خود را عمدا مصرف نکنند و یا در شرایطی قرار بگیرند که احتمال حمله باشد دیگر دفاع بی اختیاری شامل حال آنها نمی باشد . }

همین حکم جاری است وقتی که متهم در حال رانندگی با خودروی خود بوده و بر اثر هجوم ناگهانی یک گروهی از زنبورها   قادر به کنترل و مهار خودروی خود نباشد { در یکی از دعاوی مشهور انگلیسی یعنی پرونده هیل علیه باکستر 1985( hill v Baxter 1985) متهم در حال رانندگی بود که ناگهان یک دسته از زنبور که در حال حرکت بودند از پنجره ماشین وارد شدند و به راننده حمله ور شدند نهایتا خودرو از کنترل راننده خارج شد و تصادفی رخ داد و در نتیجه آن شخصی کشته شد راننده به اتهام رانندگی توام با بی پروایی منجر به قتل تحت تعقیب قرار گرفت ولی نهایتا با استناد به همین دفاع بی اختیاری تبرئه شد . } یا هر نوع شکست   و گسست ناتوانی روانی ناگهانی  .

با این حال در پرونده بروم علیه پرکینز 1987 ( Broome v Perkins 1987 ) یک دادگاه محلی   در رای صادره خود بر این موضوع تاکید کرد که به منظور استناد به دفاع   بی اختیاری برای رفع مسئولیت از متهم (D) ضرورت دارد احراز شود (D) متهم به طور کلی مهار و کنترل رفتار خود را از دست داده بود بر این اساس در صورتی که شواهد و دلایل پرونده نشان دهد که او کماکان یک سلطه نسبی یا جزئی   بر رفتار خود داشته دیگر دفاع بی اختیاری قابل پذیرش نیست  .

(D) متهم در یک پرونده ای به اتهام رانندگی توام با بی احتیاطی   مقصر  شناخته شد حتی اگر چه او در زمان وقوع تصادف از بیماری هیپوگلیسمیک (hypoglycaemic) یا کاهش و کمی قند خون رنج می برد ، استدلال دادگاه در محکومیت او این بود که او از قبل با خود عهد بسته و سوگند خورده بود   که با سایر وسایل نقلیه تصادف   نکند و شواهد نشان   می دهد که او در زمان وقوع حادثه تا حدودی از یک نوع سلطه هوشیارانه (تسلط آگاهانه ) بر وسیله نقلیه خود و بنابراین بر رانندگی خود بهره مند بوده است   .

به این رای توسط برخی صاحبنظران انتقاد وارد شد   استدلال منتقدین آن بود که از آنجا که متهم از کاهش قند خون رنج می برده لذا قادر به انجام رفتاری به هیچ شیوه ای دیگر نبوده است ، با این حال در یک پرونده دیگری دادگاه استیناف از حکم صادره در مورد راننده فوق تبعیت کرد در موردی که راننده ای با شرایط مشابه ( از بیماری قند خون رنج می برد ) کامیون خودش را از شانه راه یک اتوبان به سمت مکانی که ماشین های قراضه انباشته شده بودند (حالت عبور ممنوع ) برد . { توضیح : به در نظام حقوقی کیفری ایران دفاعی تحت عنوان دفاع بی اختیاری وجود ندارد قانونگذار بطور موردی احکامی را در خصوص برخی از انواع دفاعیاتی که مصادیق مسلوب الارادگی هستند مثل جنون و مستی احکام خاص در نظر گرفته ، به نظر می رسد که تعمیم احکام مستی و جنون بر سایر مصادیق مشابه مثل مسلوب الارادگی ناشی از استعمال داروهای روان گردان و یا مسلوب الارادگی ناشی از کاهش قند خون مشکلی نیست ضمن اینکه بنا بر نظر پزشکی قانونی اساسا مستی منصرف به مستی تر یا ناشی از الکل نیست و دو نوع مستی را می شناسد : 1 _مستی الکل     2 _ مستی مواد مخدر (خشک ) به نظر می رسد مواد 53 و 224 قانون مجازات اسلامی در موضوع مستی فقط